استاندارد چیست؟

تعریف استاندارد چیست؟
تعریف اول: استاندارد مدرکی است در برگیرنده قواعد و راهنمایی ها یا ویژگی هایی برای فعالیت ها یا نتایج آن ها به منظور
استفاده عمومی و مکرر که از طریق همراهی فراهم و به وسیله سازمان شناخته شده ای تصویب شده باشد و هدف از آن دستیابی
به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است.
تعریف دوم: استاندارد کردن عمل ایجاد مقرراتی است برای استفاده عمومی و مکرر با توجه به مشکالت بالفعل و بالقوه که هدف از
آن دستیابی به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است.
استاندارد اجباری چیست؟
طبقه قانون، سازمان می تواند با تصویب شورای عالی استاندارد اجرای استاندارد و آئین کار فراورده هایی را که از نظر ایمنی و یا
حفظ سالمت عمومی مضر می باشد اجباری نماید. در این صورت اعمال هر گونه نظارت در اجرای صحیح استاندارد از وظایف
سازمان است. این نظارت ها شامل نمونه برداری، آزمایش، ارشاد و راهنمایی فنی واحدهای تولیدی و وارد کنندگان و باالخره
توقیف کاالهای خارج از استاندارد و پیگیری قانونی از طریق مراجع قانونی می باشد. لیست فراورده های مشمول مقررات استاندارد
اجباری در روزنامه های رسمی کشور و همچنین از طریق سازمان استاندارد و ادارات تابعه اعالم می گردد.
استاندارد تشویقی چیست؟
برای محصولی که بارعایت استاندارد ملی تولید مربوط اجباری نباشد، پس از کسب مجوز از مؤسسه می توان از عالمت استاندارد
تشویقی استفاده نمود.
عالمت استاندارد ایران
واحد های دارنده پروانه کاربرد عالمت استاندارد ایران مجاز خواهند بود از عالمت استاندارد ایران برای معرفی محصوالت خود استفاده
نمایند. عدم رعایت ویژگی های استانداردهای اجباری مشمول پیگرد قانونی و ابطال پروانه کاربرد عالمت استاندارد خواهد بود
وظایف استاندارد
براساس قانون اصالح قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران وظایف زیر بعهده استاندارد می باشد:
 تعیین، تدوین و نشر استانداردهای ملی
 انجام تحقیقات کاربردی به منظور تدوین استاندارد، باالبردن کیفیت کاالهای تولیدی، کمک به بهبود روش های تولید و
کارایی صنایع
 ترویج استاندارد
 نظارت بر اجرای استانداردهای اجباری– کنترل کیفیت کاالهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری به منظور حمایت از
مصرف کنندگان و تولیدکنندگان داخلی و جلوگیری از ورود کاالهای نامرغوب خارجی
 کنترل کیفیت کاالهای صادراتی مشمول استاندارد اجباری و جلوگیری از صدور کاالهای نامرغوب به منظور حفظ
بازارهای جهانی
 ترویج سیستم بین المللی یکاها (SI (به عنوان سیستم رسمی اوزان و مقیاس ها در کشور و کالیبره کردن وسایل
سنجش
 آزمایش و تطبیق نمونه کاال با استانداردهای مربوطه، اعالم مشخصات و اظهار نظر و صدور گواهی نامه الزم
 تائید صالحیت آزمایشگاه ها، بازرسان، کارشناسان استاندارد و گواهی دهندگان نظام های مدیریت کیفیت و زیست
محیطی
عالئم استاندارد
عالئم استاندارد مصوب در شورایعالی استاندارد همگی به استثنای یک مورد دارای کادر اصلی به صورت S است که به
مفهوم کلمه SAFETY (ایمنی ( و عالمت اختصاصی STANDARD ( استاندارد( ا ست .طرح داخل عالمت اصلی کلمه ) ایران (
است و در صورت وارونه نمودن عالمت ، نام اختصاری مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به زبان انگلیسی ISIRI مشاهده
می شود . عالمت اصلی و کامل استاندارد ایران برای کاالهایی که ویژگی های آنها از هر حیث با استاندارد ملی ایران مطابقت داشته
باشند و همچنین بر روی گواهینامهها، اوراق و بستهبندی کاالهای استاندارد شده و مصنوعات مختلف بکاربرده میشود. عالمتی که
میتوان در صورت لزوم با اضافه نمودن عالمت یا شکل برای مقاصد مختلف استاندارد کاالها بکاربرده شود.المت استاندارد ایمنی فقط
برای کاالهائی که از نظر ایمنی دارای اهمیت بوده و با استاندارد مربوطه منطبق باشند، بکار برده میشود. در خصوص کاالهایی به
کار می رود که امکان درج عالمت اصلی استاندارد مقدور نمی باشد مثل پوشش های سیم وکابل.
ویژگی یک استاندارد خوب چیست ؟
ویژگی یک استاندارد خوب آن است که با کمترین تاثیر خارجی به اجرا گذاشته شود. در وضعیت ایده آل یا بهینه به دلیل نیاز
مبرم جامعه برای یافتن بهترین راه حل درباره یک مشکل، استاندارد ارائه میشود و سپس استفاده کنندگان بالقوهای که در تهیه
استاندارد مشارکت داشتهاند به مجرد انتشار، آن را به مورد اجرا خواهند گذاشت. تجارب نشان داده است که در عمل برخی از
کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه نسبت به اجرای استانداردها به عللی چون عدم اطالع و آگاهی افراد در مورد استاندارد،
عدم توافق با استاندارد، عدم توانایی در تطبیق با تغییرات سریع و کنار آمدن با پیامدهای ناشی از تغییرات، عدم وجود مزیت ویژه
در بازار در قبال اجرای استاندارد و باالخره عدم برخورداری از امکانات یا توانایی الزم برای کاربرد استانداردها از خود بی میلی نشان
میدهند. بنابراین الزم است تا در کشور ما نیز به این عوامل توجه شده و موسسه استاندارد با مشارکت دستگاههای مسئول به از
میان برداشتن عوامل عدم کاربرد استانداردها اقدام کند.
کاربرد استانداردها تا حد زیادی به پایبندی به اصول هدایت کننده استاندارد سازی در فرایند تدوین، مراقبت و نگهداری اطالعات
به شرح زیر بستگی دارد.
الف( هدف از استاندارد سازی دستیابی به درجه مطلوبی از نظم در یک زمینه معین است، اهداف استاندارد سازی شامل مناسب
بودن کاالها، خدمات و فرایندها، کنترل گونههای مختلف، قابلیت تغییر پذیری و سهولت در ارتباطات است که با دستیابی به تمام
یا برخی از این اهداف، استانداردسازی از مردم و محیط زیست حمایت کرده و باعث صرفه جویی کلی در مواد، انرژی و کاربرد
نیروی انسانی میشود.
ب( استاندارد سازی یک فعالیت علمی و اقتصادی است که نمایانگر تالش آگاهانه جامعه و مبتنی بر همکاری تمام طرفهای ذینفع
و ذیربط از طریق فرایند اجماع است.
ج( بازبینی دورهای استانداردها به منظور ملحوظ داشتن نوآوری های فناوری و در عین حال توجه به هر نوع مانعی در راه اجرای
استانداردها بسیار ضرورت دارد.
د( ایجاد رویههای اصولی برای ارزیابی مطابقت محصول با استاندارد مانند نمونه برداری، آزمایش و معیارهای انطباق که از ضرورت
برخوردار است.
هـ( در تدوین استانداردهای مربوط به استفاده از ابزارهای حقوقی برای اجرا باید دقت بسیار زیاد و توجه کافی به سطح صنعتی
شدن و سایر قوانین حاکم در کشور صورت گیرد.
استاندارد چه موضوعاتی را در بر می گیرد؟
به طور کلی استاندارد موضوعات گوناگونی را در برمیگیرد. دامنه این امر به هر چیزی که در حیطه فکر و عمل انسان قرار دارد
قابل گسترش است. استانداردها با موضوعات مختلف در زمینهها و سطوح متفاوت تهیه میشوند. ارتباط بین جنبه، رشته و سطح
استانداردها را معموالً تحت عنوان فضای استاندارد مطرح میکنند. باید توجه داشت که صرف نظر از محور سطح استاندارد،
محورهای رشته و جنبه میتوانند همگام با رشد و تکامل بشر بسیار گسترده شده و قابل افزایش باشند.
استانداردها دارای چهار سطح کلی هستند که استانداردهای کارخانهای یا شرکتی، استانداردهای ملی، استانداردهای منطقهای و
استانداردهای بین المللی را شامل میشوند. استانداردهای کارخانهای یا شرکتی توسط کارخانجات و به منظور استفاده در همان
واحد تدوین میشوند که از جمله استانداردهای کارخانهای میتوان به استانداردهای کارخانهای توشیبا و ناسیونال در ژاپن و نیز در
آلمان به کارخانه بوش اشاره کرد. در برخی از مواقع کارخانجات، شرکتها یا تشکیالتی که در یک زمینه خاص فعالیت میکنند از
طریق ایجاد یک جامعه یا انجمن، استانداردهایی را موسوم به استانداردهای شرکتی یا جامعهای تدوین میکنند که برای مثال
میتوان به استانداردهای جامعه مهندسین خودرو، انجمن گاز آمریکا، انجمن مهندسان مکانیک آمریکا و … اشاره کرد. بعضی از
استانداردهای تدوین شده توسط این انجمنها و جوامع تخصصی حتی به عنوان استانداردهای ملی انتخاب شدهاند.
متاسفانه در کشور ما اینگونه استانداردها به دلیل فقدان مجامع تخصصی کارا عمالً تدوین نمیشود و بنابراین کار تدوین کلی
استانداردها بر عهده موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی گذاشته شده است که بالطبع مستلزم صرف وقت، هزینه و تالش زیادی
توسط موسسه مذکور خواهد بود.
استانداردهای ملی توسط موسسه استاندارد کشورها به عنوان مقام ذیصالح تهیه میشوند. در تدوین استانداردها تمامی افراد
عالقمند و ذینفع اعم از تولید کنندگان، مصرف کنندگان، اعضای مراکز علمی و فنی، مراکز تجاری و ادارات دولتی شرکت دارند.
استانداردهای ملی با توجه به شرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی، علمی و فنی و نظایر آن تدوین میشوند. از یک نظر میتوان
استانداردهای ملی را تامین کننده حداقل نیازمندیهای یک فراورده یا خدمت دانست که البته با توجه به توان فنی و فرهنگ
صنعتی در کشورهای مختلف، سطح این حداقل میتواند بسیار متغیر باشد. استانداردهای ملی از نظر اجرایی به دو دسته
استانداردهای اجباری و تشویقی )داوطلبانه( تقسیم بندی میشوند .استانداردهای اجباری استانداردهایی هستند که در ارتباط
مستقیم با ایمنی و بهداشت، محیط زیست یا تجارت خارجی بوده و از نظر اجرا به صورت قانونی، اجباری اعالم میشوند.
استانداردهای تشویقی استانداردهایی هستند که تولید کننده با توجه به توان باالی تولید و همچنین عالقمندی و موافقت خود، به
صورت داوطلبانه تمایل به اجرای آن دارند. در کشورهای صنعتی به دلیل وجود توان فنی باال، فرهنگ تولید و مصرف، رقابت و
نظام صحیح عرضه و تقاضا، اجرای کلیه استانداردها به صورت تشویقی است، ولی در این کشورها نیز به رغم اجرای تشویقی کلیه
استانداردها، برخی از اقالم به دلیل عدم رعایت نکات ایمنی و بهداشتی و مسائل تجارت مشمول استانداردهای اجباری قرار
میگیرند .به طور کلی میتوان چنین اذعان کرد در کشورهایی که دارای اقتصاد کنترل شده هستند، تقسیم بندی استاندارد به
اجباری و تشویقی و تغییرات تعداد آنها بیشتر به چشم میخورد اما در کشورهای با اقتصاد آزاد اجرای استانداردها به صورت
تشویقی و رقابتی است.
یکی از ضرورتها در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور، حرکت به سمت اقتصاد باز است که در این صورت باید نگرش به
شیوه استاندارد کردن و نیز روش اجرای استاندارد تغییر یافته و متناسب با آن شود.
باید توجه داشت که در اجرای اجباری یا تشویقی استانداردها سه عامل : خصوصیت خود استاندارد، وضعیت و سیاست موسسه
استاندارد و الگوی اقتصاد کشور نقش آفرینی میکنند.
عواملی نظیر موقعیت جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی، نوع تولید و مصرف کاالها سبب میشود تا بعضی از کشورها به صورت مشترک
اقدام به تدوین استانداردهای منطقهای کنند که به این نوع استانداردها، استانداردهای منطقهای اطالق میشود. به عنوان نمونهای
از این گونه استانداردها میتوان به استانداردهای سازمان منطقهای آفریقا برای استاندارد کردن، سازمان عربی استاندارد کردن و
مترولوژی و کمیته اروپایی برای استاندارد کردن اشاره کرد.
امروزه روند رشد صنعت و تجارت و همچنین تحوالت علمی و اجتماعی در جهان به گونهای است که کشورها را بیش از پیش به
هم وابسته کرده است و در راستای این رشد به منظور هماهنگی و برقراری ارتباطهای الزم، مسلماً مشکالت فنی زیادی نیز مطرح
میشود. در این زمینه استاندادرهای بین المللی میتواند نقش بسیار مهمی برای سهولت ارتباط و رفع مشکالت فنی ایفا کند. با
تدوین یک استاندارد بین المللی یک فعالیت بین المللی شکل میگیرد و بنابراین تمامی کشورها باید در تدوین این گونه
استانداردها شرکت فعال داشته و به آن توجه الزم بکنند. مهمترین سازمانی که وظیفه تدوین استانداردهای بین المللی را بر عهده
دارد، سازمان بینالمللی استاندارد )ایزو( است. سازمانهای دیگری نیز وجود دارند که در برخی از زمینههای خاص مبادرت به
تدوین استاندارد میکنند که از جمله میتوان به کمیسیون بینالمللی الکتروتکنیک و همچنین کمیسیون مقررات مواد غذایی
اشاره کرد.
عضویت کشورها در تدوین استانداردهای بین المللی سبب اطالع از آخرین وضعیت و پیشرفتهای حاصل از فناوریها میشود.
چنانکه قبالً نیز ذکر شد موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران نیز در کمیتههای مختلف تدوین استانداردهای سازمان بین
المللی استاندارد عضویت داشته و با حضور موثر و قوی علمی و کارشناسی خود میتواند منافع قابل توجهی از جمله ارائه
آگاهیهای به روز شده در مورد فناوریهای مختلف و انتقال آنها به داخل نصیب کشور کند.
مزایای بکارگیری استاندارد چیست ؟
 ایجاد سیستم های مدیریت زیست محیطی که منجر به حفاظت بیشتر از محیط زیست می شود.
 به حداقل رسانیدن موانع غیر تعرفه ای تجاری و تسهیل تجارت بین المللی با توجه به بها دادن بیشتر به محیط در
سازمان ها.
 جلب مشتریان بیشتر و افزایش سهم بازار در سطح بین المللی.
 افزایش رعایت مقررات و قوانین مربوط به محیط زیست.
 استفاده بهینه از منابع طبیعی.
 تسهیل تجارت بین الملل.
 ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای سازمان.